Szukając informacji na temat tego, jak w Polsce kształtowała się gospodarka przed rokiem 2000, można natknąć się na pojęcie nazywane denominacją. Co to oznacza? Jakie są jej przyczyny i skutki? Kiedy miała miejsce denominacja w Polsce i dlaczego była konieczna?
Co to jest denominacja?
Zanim przejdziemy do tego kiedy miała miejsce denominacja w Polsce, a także co się do niej przyczyniło, warto bliżej przyjrzeć się samemu pojęciu denominacji. Warto je znać zwłaszcza biorąc pod uwagę, że nie możemy mieć pewności co do tego, że w przyszłości ponownie do niej nie dojdzie.
Denominacja może dotyczyć również innych walut niż polski złoty, a to ma istotne znaczenie dla inwestorów rynku walutowego. Żeby móc podejmować właściwe decyzje inwestycyjne ci muszą znać tego typu pojęcia i śledzić na bieżąco decyzje banków centralnych.
Co to jest denominacja? Jest to pojęcie, którego używa się w przypadku zamiany znajdujących się w obiegu znaków pieniężnych na nowe. Zmiana ta z reguły dotyczy jedynie obniżenia nominału. To znaczy, że nowe znaki pieniężne mają niższy nominał niż te, które dotychczas były w obiegu.
Jak to wszystko wygląda w praktyce? Najczęściej denominacja, mówiąc potocznie, polega na obcięciu zer. To oznacza, że banknoty, które mają wysoki nominał np. 10 000 czy 100 000, po reformie pieniężnej mają nominał np. 10 i 100. W ten sposób o wiele łatwiej jest chociażby rozliczać transakcje kupna/sprzedaży.
Oczywiście denominacja pieniądza nie dotyczy tylko i wyłącznie zmiany nominału na banknotach. To również zmiana cen, płac czy też depozytów bankowych. Przy denominacji konieczne jest ustalenie proporcji. Wtedy też na ich podstawie dochodzi do zmian wszystkich wspomnianych elementów.
Często mówi się, że denominacja to zamiana starej waluty na nową. Kiedy dochodzi do obniżenia nominału, do obiegu nie jest wprowadzana zupełnie inna waluta, co często ma też odzwierciedlenie w jej nazwie. Kiedy w Polsce miała miejsce denominacja złotego doszło do zamiany starego złotego na nowego złotego. Podobną nazwę zachowano również przy denominacji w Brazylii, kiedy to cruzeiro zostało zamienione na cruzado.
Denominacja pieniądza ma istotne znaczenie dla całej gospodarki, dlatego też niesie za sobą poważne skutki. Jednak zanim o tym, warto przybliżyć jej przyczyny.
Jakie są jej przyczyny?
Reforma pieniężna wpływa właściwie na każdy element gospodarki, dlatego też nie można przeprowadzić jej od tak. Co więc musi się stać, żeby bank centralny zadecydował o obniżeniu nominału znaków pieniężnych?
Najczęstszą przyczyną denominacji jest bardzo wysoka inflacja. Kiedy ta przy podstawie za rok poprzedni wynosi kilkaset procent, czyli kiedy ma miejsce hiperinflacja, z dnia na dzień widać znaczny wzrost cen. Dla przykładu, przed denominacją w Polsce cena za kilogram wędliny kształtowała się sporo powyżej 120 000 PLZ, a cena za kilogram cukru prawie 10 000 PLZ.
Tak wysoka inflacja prowadzi nie tylko do zachwiania gospodarki i trudności w rozliczeniach transakcji, ale również do nadmiernej ilości pieniądza. Chcąc ją ograniczyć, bank centralny może zadecydować o obniżeniu nominału, czyli właśnie o denominacji.
Czynnikiem ekonomiczno-finansowym, który może przyczynić się do podjęcia decyzji o zamianie starej waluty na nową jest szansa na jej stabilizację. Chociaż spotykane jest to o wiele rzadziej. Co jeszcze może być przyczyną denominacji?
Oprócz czynników ekonomiczno-finansowych są jeszcze tak zwane czynniki pozaekonomiczne. Można zaliczyć do nich przyczyny społeczne czy też ideologiczne. Tak też było w Polsce w 1950 roku, kiedy to również doszło do zmiany waluty zakrawającej o denominację, chociaż w tym przypadku przyczyn było o wiele więcej.
W zależności od przyczyn denominacji, ta może mieć różny charakter. Kiedy inflacja jest na wysokim poziomie, ale władze są jeszcze w stanie ją kontrolować, zmiana nominału może być zapowiedziana. To znaczy, że decyzja o jej przeprowadzeniu jest podejmowana ze znacznym wyprzedzeniem, a władze mają czas na to, żeby wszystko dobrze zaplanować.
Kiedy w gospodarce panuje hiperinflacja, którą ciężko jest już kontrolować, denominacja może być niezapowiedziana. W takich warunkach decyzje mogą być podejmowane na tyle dynamicznie, że zmiana nominału waluty odbywa się z dnia na dzień. Oczywiście dzieje się tak w skrajnych przypadkach, natomiast na świecie takie miejsce już miały.
Czym może skutkować?
Wiedząc już co to jest denominacja i co może prowadzić do jej powstania, warto zastanowić się nad tym jakie są jej skutki. Tak jak już wspomnieliśmy, reforma pieniądza ma ogromny wpływ na całą gospodarkę, dlatego też jest odczuwalna właściwie na każdym kroku.
Denominacja pieniądza, czyli obniżenie nominału jednostki pieniężnej skutkuje przede wszystkim wymianą banknotów. Te po reformie pieniężnej mają inny, mniejszy nominał, ale z reguły taką samą wartość. To oznacza, że przy obniżeniu nominału w proporcji 10 000:1 za 10 jednostek pieniężnych po denominacji można kupić tyle samo co za 100 000 jednostek pieniężnych przed denominacją.
Reforma pieniężna skutkuje przede wszystkim zmniejszeniem ilości pieniądza w obiegu. To pozwala o wiele łatwiej rozliczać pieniądze, co było szczególnie istotne w czasach, kiedy tak popularne nie były jeszcze płatności bezgotówkowe.
Tak jak już wspomnieliśmy, wymianie przy denominacji podlegają nie tylko banknoty, czyli gotówka znajdująca się w obiegu, ale także środki utrzymywane na rachunkach bankowych. Oczywiście odpowiedniej zmianie muszą wtedy ulec też wynagrodzenia i ceny, tak jak miałoby to miejsce przy zmianie waluty na zupełnie inną. W tym przypadku przelicza się je jednak proporcjonalnie przez obcięcie zer.
Tym na co warto zwrócić uwagę jest fakt, że mimo że do denominacji dochodzi najczęściej w warunkach wysokiej inflacji, ta nie jest na nią lekarstwem. Obniżenie nominału ułatwia przeprowadzanie rozliczeń i dokonywanie transakcji bezgotówkowych, natomiast nie pozwala opanować inflacji.
Kiedy władze państwa nie wprowadzą innych zmian, przy denominacji dochodzi do ograniczenia ilości pieniądza w obiegu, natomiast nie dochodzi do ograniczenia wzrostu cen. Tym samym uważa się, że wprowadzenie denominacji jest najlepszym rozwiązaniem w momencie, w którym ceny są już względnie stabilne. Pomóc w opanowaniu inflacji może chociażby zmiana stóp procentowych.
Denominacja w Polsce
Wspomnieliśmy już o tym, że przed rokiem 2000 denominacja miała miejsce w Polsce. Jakie były jej przyczyny i kiedy się zakończyła? O ile obniżono nominał i jak to wpłynęło na wysokość cen? Tak naprawdę denominacja złotego była jednym z wielu elementów tak zwanego planu Balcerowicza. Ten miał na celu uwolnienie gospodarki od panującej hiperinflacji.
Denominacja złotego, mówiąc potocznie, polegała na obcięciu czterech zer. Tłumacząc dokładniej, polegała na zamianie starej waluty na nową w proporcji 10 000:1. W praktyce wyglądało to tak, że 10 000 starych złotych (PLZ) było warte po denominacji tyle co 1 polski złoty (PLN). Poniżej można zobaczyć jak dużych nominałów były stare banknoty.
Oczywiście zmiany te nie zaszły z dnia na dzień. Denominację w Polsce przeprowadzono na początku 1995 roku. W pierwszym momencie w obiegu funkcjonowały zarówno nowe, jak i stare banknoty. Trwało to dwa lata, po czym stare banknoty wycofano całkowicie. Do końca 2010 roku można było je jednak jeszcze wymieniać.
Denominacja, wraz z pozostałymi elementami planu Balcerowicza pozwoliła ograniczyć hiperinflację, a także znacznie ułatwiła przeprowadzanie rozliczeń. Przed obniżeniem nominałów, ceny podstawowych towarów były często rozliczane nawet w milionach, co było dość kłopotliwe.
Co istotne, przygotowania do denominacji miały miejsce już dużo wcześniej. Już w 1990 roku ogłoszono plany obniżenia nominału. Początkowo zmiana miała odbyć się w proporcji 1 000:1, jednak w 1994 roku sejm uchwalił ustawę o denominacji w stosunku 10 000:1.