Każdy solidny i dobrze przemyślany projekt krypto powinien oferować white paper. Jego brak osłabia zaufanie do zamiarów twórców, brakuje bowiem odpowiedzi na pytanie, co i jak zamierzają oni osiągnąć. Rozproszenie tych wątpliwości może natomiast zachęcić inwestorów do finansowania projektu.
Co to jest white paper?
Ogólnie rzecz biorąc, white paper (biała księga) to rodzaj dokumentu, który kompleksowo wyjaśnia czytelnikom dane zagadnienie. Ma on pomóc im zrozumieć jakiś problem oraz przedstawić sposób rozwiązania go. Jest podstawowym dokumentem, który zainteresowani powinni przeczytać, aby pojąć daną koncepcję lub ideę.
Choć whitepapers (spotykane bywają obie formy pisowni) są produkowane zarówno przez rządy jak i wielkie korporacje, obecnie często utożsamiane są one z projektami blockchain i krypto. Są one podstawą każdego solidnego przedsięwzięcia z tej dziedziny, zapewniając wgląd w technologię, cele i potencjał wzrostu danej platformy. Na ogół są tworzone przez twórców projektu, rzadziej przez zewnętrznych specjalistów, gdyż taka dokumentacja wymaga dogłębnej znajomości wszystkich detali.
White paper różni się od standardowych publikacji, umieszczanych na blogu projektu lub w serwisie Medium. Tekst musi być dłuższy, bardziej dogłębny, mieć charakter naukowy i odnosić się do weryfikowalnych faktów. Powinien oferować przegląd niezbędnych danych, często prezentowanych w formie statystyk i diagramów. Charakter publikacji powinien być bardziej akademicki, niż reklamowy.
Po lekturze czytelnik powinien w ogólnym zakresie rozumieć problem, proponowane sposoby jego rozwiązania oraz przyczynę wybrania takiego, a nie innego podejścia. Nie ma jednak oficjalnych kryteriów sporządzania białej księgi – każdy tworzy taką, która najlepiej pasuje do jego potrzeb.
W przypadku projektów opisujących nową kryptowalutę, white paper opisuje cel jej powstania, projektowane cechy i sposób działania. Zawiera też takie kwestie techniczne, jak mechanizm konsensusu, ew. architektura sieci czy tokenomika.
Dlaczego biała księga jest taka ważna?
Stworzenie białej księgi jest bardzo istotnym krokiem i wzmacnia pozycję projektu. Pozwala potencjalnym inwestorom zrozumieć, czym firma różni się od konkurentów w branży i jest istotnym elementem sprawdzanym podczas przeprowadzania DYOR.
Jeśli jest napisana dobrze, udowadnia że projekt przeszedł z fazy “chcielibyśmy” do fazy “wiemy, jak to zrobić”. Jest to to lektura obowiązkowa dla każdego zainteresowanego, niezależnie od tego, czy jest to inwestor, przedsiębiorca czy programista.
Z punktu widzenia twórców, biała księga to wizytówka, pokazywana całemu światu. Ma zapewniać dobre pierwsze wrażenie, wzbudzić zainteresowanie i zaprezentować ideę szerokiej społeczności. Jej jakość jest kluczowa, gdyż będzie ona punktem odniesienia wszystkich następnych działań, podejmowanych przez zespół.
Obok białej księgi niektóre projekty publikują tzw. lightpaper – uproszczoną wersję tego dokumentu, wyjaśniającą główne założenia, ale pomijającą trudne aspekty technologiczne.
Obecnie wiele projektów odchodzi od publikowania whitepaper w postaci PDF. Zamiast tego zespoły publikują informacje o swoich projektach na Github lub Gitbook, co pozwala na ich łatwą aktualizację.
Choć każdy projekt buduje białą księgę po swojemu, na ogół zawiera ona pewne powtarzalne części lub sekcje. Najczęściej są to:
Części składowe white paper
- Wizja. Ostateczny cel, do którego zmierzają założyciele projektu. Przedstawia potrzebę, którą chcą rozwiązać oraz drogę, którą obrali.
- Team. Choć nie jest prezentowany w każdej księdze, zdecydowanie dodaje wiarygodności projektowi i może przekonać potencjalnych inwestorów.
- Rynek. Księga przedstawia istniejący stan rzeczy, zapotrzebowanie na produkt i docelową grupę odbiorców. Często prezentowane są także dotychczasowe sposoby rozwiązywania problemu.
- Produkt. Proponowane jest rozwiązanie, oferujące lepsze wyjście z sytuacji. Opis powinien być szczegółowy, określający kwestie techniczne, jak i główne punkty, odróżniające propozycję od oferty konkurencji.
- Ekonomia. Jeśli projekt ma charakter komercyjny, biała księga powinna opisywać go w kategoriach rynkowych, szacując wartość rynku, źródła dochodów, marżę zysku itd.
- Tokenomika. Dział powiązany z poprzednim – powinien zawierać szczegóły dotyczące wielkości planowanej emisji tokenów, harmonogramu ich wydawania, podział podaży, sposób i termin ich podziału itd.
- Wykorzystanie funduszy. Dokument powinien precyzować, na co zostaną przeznaczone zebrane przez zespół fundusze. Wynagrodzenia deweloperów, marketing, fundusz zapasowy, inne cele – wszystko powinno być dokładnie opisane.
- Szczegółowy plan działania. Inaczej określany jako mapa drogowa projektu (roadmap), czasem jest częścią whitepaper, czasem zaś występuje oddzielnie. Zawsze powinien wskazywać kolejne etapy rozwoju, ułożone w określonym porządku czasowym.
- Prognozy rozwoju. Są to wszelkie analizy przeprowadzone przez zespół, wskazujące że przyjęta ścieżka rozwoju jest rozsądna i poparta badaniami. Powinny zostać tu ujęte wszystkie obecne i przyszłe trendy, mogące wpływać na rozwój rynku.
- Podsumowanie. Na końcu dokumentu warto zamieścić wnioski, podsumowujące cały projekt. Ten dział łączy dotychczasowe sekcje ze sobą, pokazując, w jaki sposób tworzą one spójną całość.
Whitepaper a wybór projektu
Znajomość i ocena wiarygodności białej księgi powinna być jednym z najważniejszych kryteriów, kiedy zastanawiamy się nad długofalowym zainwestowaniem w dany projekt. Szczególną uwagę powinniśmy zwrócić na takie kwestie jak:
- Data i wersja dokumentu. Może zdarzyć się, że mamy w rękach wersję sprzed 2 lat, która została już znacząco zmodyfikowana.
- Wizja i założone cele projektu. Sensowność wizji ma kluczowe znaczenie dla oceny przyszłości projektu. Nikt nie potrzebuje nowego Bitcoina, opartego na tych samych założeniach.
- Ocena technologii. Nie jest to łatwe, jednak to innowacyjność techniki świadczy o potencjale projektu. Nowatorski mechanizm konsensusu albo struktura danych mogą być dobrym punktem wyjścia.
- Jakość zespołu i partnerów. Silny, znany w branży zespół świadczy o potencjale projektu, podobnie jak współpraca z dużymi instytucjami w rodzaju Binance czy Consensys.
- Tokenomika. Jak wiele tokenów ma znaleźć się na rynku i w jaki sposób? Trzeba sprawdzić, jak duże są udziały VC oraz czas ich blokady, by ocenić ilość tokenów, które mogą być zrzucone na rynek.
Obok tych kwestii, istotne jest także skupienie się na wyszukaniu ewentualnych czerwonych flag w projekcie. O kiepskiej jakości białej księgi świadczyć będą:
- ogólnikowość opisu oraz unikanie konkretnego określenia celów i strategii
- błędy i literówki, świadczące o pospiesznym opracowaniu treści
- nieobecność wielu ze wspomnianych wcześniej działów dokumentu
- przesadne obietnice, które mogą okazać się wyłącznie chwytem marketingowym
- wtórność i nadmierne podobieństwo do innych znanych whitepaper (np. Bitcoina lub Ethereum)
Whitepaper Bitcoina
Od niego wszystko się zaczęło. Biała księga Bitcoina, opublikowana w 2008 roku przez Satoshi Nakamoto, stała się manifestem całej branży kryptowalut. Dokument zatytułowany „Bitcoin: elektroniczny system gotówkowy typu peer-to-peer” był reakcją na światowy kryzys bankowy w 2008 r. W odpowiedzi na niego zaproponowano zdecentralizowany system cyfrowej waluty, który wykorzystywałby kryptografię w celu zapewnienia bezpieczeństwa transakcji.
Publikacja białej księgi wywołała duży odzew wśród społeczności zainteresowanej technologią, co doprowadziło do powstania protokołu Bitcoin w 2009 roku. Od tego czasu rozwinęły się tysiące nowych projektów, jednak zaproponowana wówczas technologia blockchain pozostaje podstawą całego ekosystemu kryptowalut.
Najważniejsze jej elementy wyglądają następująco:
- Bitcoin to zdecentralizowana baza danych, przechowująca dane o transakcjach BTC
- jest on oparty na technologii blockchain, pozwalającej na zachowanie bezpieczeństwa
- nie wymaga zaufania między stronami ani udziału żadnych instytucji
- transakcje mają charakter pseudonimowy
- zapobieganiu atakom służy protokół Proof of Work, wymagający wykonania pracy
- sieć opiera się o drzewo Merkle, co pozwala na zatwierdzanie tylko prawidłowych transakcji
Treść białej księgi Bitcoina możemy znaleźć w sieci, zarówno po polsku, jak i po angielsku.
Whitepaper Bitcoina dobrze zniósł upływ czasu i niewiele z przyjętych koncepcji się zdezaktualizowało. Społeczność uzgodniła jednak wprowadzenie pewnych zmian, podnoszących jego funkcjonalność:
- określono limit wielkości bloku w wysokości 1 MB, następnie podniesiony do 4 MB
- pojawiło się rozwiązanie Layer 2 w postaci Lightning Network
- aktualizacja Taproot pozwoliła na kilka nowych zastosowań, jak tokeny BRC-20 i Orginals
Kwestia wielkości bloku danych okazała się tak istotna, że doprowadziła do hardforka i pojawienia się Bitcoin Cash.
Niestety, powoli rośnie nacisk na “modernizację” Bitcoina. Krytykowany jest bezpieczny choć energochłonny protokół PoW, stabilności ekonomicznej sieci może także zagrażać coraz bardziej modny restaking.
Białe księgi innych projektów
Bitcoin był pierwszy, ale rzecz jasna nie jedyny. Jeśli chcemy zapoznać się z dorobkiem innych projektów, możemy spojrzeć na białe księgi:
- Biała księga Ethereum, napisaną przez Vitalika Buterina w roku 2014. Mimo upływu lat pozostaje ona jednym z najważniejszych dokumentów branży krypto,
- Solany, autorstwa Anatolija Jakowenko, napisaną w 2017 r. Nie tylko obiecała wysoką przepustowość i niskie opłaty, ale zrealizowała te zamierzenia,
- Decentraland, mającą czwórkę współautorów i opublikowaną również w roku 2017. W przeciwieństwie do ksiąg sieci L1, opisuje platformą opartą na zewnętrznym blockchainie,
- Polkadot, stworzoną przez Gavina Wooda w roku 2020. Jest ona jednym z najlepszych dokumentów opisujących działanie sieci multichain.
Biała księga godna tej nazwy powinna zapewnić komplet informacji, niezbędnych do zrozumienia projektu blockchain. Nie ma ona formalnych kryteriów ani nie musi być zatwierdzona jak prospekt emisyjny firmy, pozostaje jednak jednym z głównych czynników, wpływających na ocenę zamierzeń twórców.
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Co to jest biała księga (whitepaper)?
Jest to szczegółowy dokument, który opisuje projekt kryptowalutowy, jego cele i działanie. Służy jako oficjalne wprowadzenie dla potencjalnych użytkowników, inwestorów i programistów.
Gdzie można znaleźć whitepaper?
Większość projektów publikuje je na swoich stronach. Jeśli trudno go znaleźć, spróbuj użyć serwisu whitepaper.io.
Czy projekt bez białej księgi jest nielegalny?
Nie, może być całkiem w porządku, jednak inwestycja w projekt bez białej księgi to jak zakup auta bez dokumentacji. Brak nam wielu danych potrzebnych do jego oceny.
Powiązane wpisy:
Czym jest papierowy portfel krypto (paper wallet)? 
DEX, czyli zdecentralizowane giełdy kryptowalut 
Shortowanie kryptowalut – czyli jak zarabiać na spadkach 
Wszystko o CBDC, czyli cyfrowej walucie banku centralnego 
Double spending w krypto, czyli podwójne wydatkowanie 
Play2earn – czyli jak zarabiać na grach? 
GameFi, czyli połączenie gier z finansami 
Lending kryptowalut, czyli pasywne dochody z krypto 
Proof of Reserves (PoR), czyli dowód rezerw 
Chainlink (LINK), czyli podstawa DeFi. Pogłębiona analiza projektu
