Zdecentralizowane giełdy zdobywają coraz większą popularność. Mimo, że platformy CeFi generują większe wolumeny i są łatwiejsze w obsłudze, DEXy wygrywają, jeśli idzie o kontrolę nad portfelem, anonimowość czy różnorodność tokenów.
Co oznacza DEX? Definicja
Słowo DEX to skrót od określenia Decentralized Exchange, oznaczającego zdecentralizowane giełdy kryptowalut (np. Uniswap). Inwestorzy mogą na nich dokonywać transakcji bezpośrednio między sobą. Transakcje te są możliwe dzięki zastosowaniu smartkontraktów, automatycznie wymieniających środki po spełnieniu zdefiniowanych warunków. Oznacza to możliwość dokonania wymiany bez potrzeby angażowania jakiejkolwiek instytucji, jak np. scentralizowana giełda (Binance, Coinbase czy polskiej Zondy).
Dzięki temu użytkownicy zachowują pełną kontrolę nad kluczem prywatnym swojego portfela. Nie muszą także podawać danych osobowych, by korzystać z usług zdecentralizowanych giełd. Na pytanie: czym są DEXy, można więc odpowiedzieć, że rodzajem automatu: wrzuć 1 ETH, aby otrzymać (powiedzmy) 1900 USDT.
Pierwsze DEXy pojawiły się już w roku 2014, jednak ewoluowały na przestrzeni lat. Początkowo powiązane z osobnymi walutami, następnie zaadaptowały smartkontrakty i Ethereum, by stopniowo przekształcić się w platformy mogące obsługiwać wiele łańcuchów.
Jak działają zdecentralizowane giełdy (DEX)?
DEXy to właściwie zdecentralizowane aplikacje (dApps) działające na blockchain. Składając zlecenie, użytkownicy wchodzą w interakcję ze smartkontraktami platformy. Definiują jakie aktywa chcą kupić, po jakiej cenie, oraz jakimi monetami lub tokenami zamierzają zapłacić za transakcję. Bazując na tych kryteriach, system proponuje warunki transakcji. Jeśli zainteresowany akceptuje ofertę, transakcja jest realizowana. W efekcie użytkownik pozbywa się jednych tokenów, otrzymując w zamian inne.
Specyfika smartkontraktu wymusza uczciwość stron – nie jest możliwe otrzymanie tokenów, bez zgody na wysłanie własnych. Dlatego DEXy określane są jako systemy nie wymagające zaufania, w przeciwieństwie do platform scentralizowanych (CeFi).
Sposób dokonywania transakcji różni się z zależności od modelu, w jakim działa DEX.
Rodzaje DEXów
Istnieją trzy główne rodzaje zdecentralizowanych giełd: zautomatyzowani animatorzy rynku, platformy oparte o księgi zamówień oraz agregatory DEX. Wszystkie pozwalają użytkownikom na bezpośredni handel między sobą za pomocą smartkontraktów, jednak opierają się na różnych zasadach.
DEX oparty o księgę zamówień (orderbook)
Ma model działania zbliżony do klasycznej giełdy krypto. Gromadzi zlecenia kupna i sprzedaży dla określonych par aktywów. Różnica między tymi cenami to spread, zaś ich wzajemna relacja określa cenę rynkową tokena.
Złożone zlecenie może zostać wypełnione całkowicie, częściowo lub wcale, w zależności od płynności na rynku i zaproponowanej ceny (chyba, że złożymy zlecenie po cenie rynkowej). Takie podejście zapewnia obsługę bardziej złożonych typów zleceń, jak zlecenia z limitem, take profit czy stop loss.
DEX-y oparte o orderbook niekiedy mają problemy z płynnością. Wynika to z faktu konkurowania z platformami CeFi, które przechwytują większość traderów lubiących handel w oparciu o księgę zamówień.
Przykład DEXa opartego o księgę zamówień: dydx.exchange.
Automatyczny animator rynku (AMM)
O ile orderbook kopiuje rozwiązania CeFi, AMM jest autorską koncepcją. Zamiast dopasowywania zleceń kupna i sprzedaży, smartkontrakty tych DEXów wykorzystują zgromadzone aktywa zwane pulami płynności.
Pule są finansowane przez użytkowników, chcących zdobyć udział w opłatach transakcyjnych, pobieranych przez protokół. Ci dostawcy płynności deponują w puli dwa aktywa równej wartości. Może to być np. 100 DAI i 100 USDT albo 1 BNB i 250 USDC. Użytkownicy mogą wtedy handlować w parach DAI/USDT albo BNB/USDC. Istnieją także pule łączące wiele aktywów. Gdy użytkownicy kupują lub sprzedają aktywa, ich cena odpowiednio rośnie lub spada, zgodnie z algorytmem zapisanym w smartkontrakcie.
Przykład DEXa opartego o księgę zamówień: uniswap.org.
Im większa jest wartość zablokowana w pulach (TVL), tym mniejszy wypływ na nią mają pojedyncze transakcje i tym mniejszy poślizg cenowy (slippage) występuje.
Agregatory DEX
Agregatory DEX wykorzystują kilka różnych mechanizmów w celu zapewnienia dużej płynności. Platformy te udostępniają płynność pochodzącą z wielu DEXów, aby zminimalizować poślizg cenowy i opłaty, co przekłada się na niższą cenę tokenów. Niektóre agregatory wykorzystują również płynność pochodzącą ze scentralizowanych platform.
Głównym zadaniem agregatora jest zaoferowanie użytkownikowi niższych opłat za wymianę niż jakikolwiek konkretny DEX i dokonanie jej w jak najkrótszym czasie.
Przy okazji pozwala to na wymianę tokenów, nie funkcjonujących nigdzie jako pary walutowe. Proces wymiany np. ARB na OG Fan Token może zostać rozbity na kilka etapów: ARB->USDT->CHZ->OG. W efekcie wymienimy te tokeny jednym ruchem (choć opłata może być wyższa, aby pokryć koszty transakcji).
Przykład agregatora DEX: 1inch.io.
Zalety i wady DEXów
Mocne strony:
- Pełna kontrola – nie grozi nam, że upadłość platformy spowoduje utratę naszych tokenów.
- Dostępność tokenów – na DEXach kupimy wszystkie altcoiny, często na długo przed listingiem przez pierwszą giełdę. Sprawdź przy okazji nasz artykuł o IDO (pierwsze ofercie tokena na giełdzie DEX).
- Niezależność – żaden rząd nie jest w stanie wyegzekwować zakazu handlu tokenami na DEXie.
- Anonimowość – smartkontrakt nie wymaga od nas przejścia procedury KYC/AML.
- Brak zaufania – nie musimy ufać drugiej stronie, że wywiąże się z transakcji.
Słabe strony:
- Szybkość transakcji – przetwarzanie zleceń przez DEX z reguły jest wolniejsze niż na CEX.
- Płynność – zależy od wielkości użytkowników i ich kapitału; mniejsze DEXy mają z tym problem.
- Wymagana wiedza – handel na DEX jest trudniejszy niż na CEX: różne sieci, koszty gazu itd.
- Ryzyko smartkontraktu – mimo dokładnego sprawdzania, może on zawierać błędy.
- Scamy i rugpule – na DEXach możemy natknąć się na wiele oszukańczych ofert.
- Brak bramki fiat – na Binance czy Coinbase zrobimy zakupy także za walutę fiat, na DEXach – tylko za inne krypto.
- Brak wsparcia – jeśli popełnimy błąd, nie ma kogo poprosić o pomoc.
Jak wygląda zakup kryptowalut na DEX?
Korzystanie z DEX nie wymaga rejestracji, wystarczy nam komputer lub smartfon z dostępem do internetu. Konieczny będzie także portfel kompatybilny ze smartkontraktami giełdy.
- Pierwszym krokiem będzie podjęcie decyzji, z której sieci będziemy korzystać. Najpopularniejsze jest Ethereum, jednak ze względu na koszty bardziej opłacalne będzie użycie giełd obsługujących Layer 2, takich jak Uniswap czy dYdX.
- Potem musimy wybrać portfel kompatybilny z wybraną siecią. W większości wypadków wystarczy popularny Metamask.
- Portfel należy zasilić tokenami, używanymi do płacenia opłat transakcyjnych w danej sieci.
- Aby dokonać wymiany, należy wejść na stronę wybranej zdecentralizowanej giełdy (DEX) i podłączyć swój portfel. Dla bezpieczeństwa wchodzimy przez oficjalną stronę www, publikowaną np. na Coingecko.
- Po podłączeniu portfela określamy, które i ile kryptoaktywów chcemy wymienić.
- Jeśli proponowany kurs wymiany nam odpowiada, wymieniamy tokeny, potwierdzając transakcję w portfelu.
- Po upływie krótkiego czasu, zależnego od sieci, nasze saldo zmieni się, ukazując ubytek jednych i pojawienie się innych tokenów.
Uwaga – ze względów bezpieczeństwa nie należy do platform DEX podłączać portfeli, w których przechowujemy duże środki. Niewielkie ryzyko ich utraty zawsze istnieje, powinniśmy więc mieć osobny portfel do handlu, osobny (najlepiej hardware) do przechowywania większych sum.
Zdecentralizowane DEXy kontra scentralizowane CEXy (np. Binance)
Oba rozwiązania mają swoje silne i słabe strony. Cechy DEXów omówiliśmy powyżej, spróbujmy więc dokonać krótkiego podsumowania:
| Cecha | Zwycięzca | Dlaczego |
| Łatwość użytkowania | CEX | dużo wygodniejsza obsługa, dopracowane interfejsy |
| Płynność | CEX | zdecydowanie większe wolumeny |
| Szybkość transakcji | CEX | brak konieczności zapisu transakcji na blockchain |
| Interoperacyjność | CEX | łatwiej przerzucać tokeny, choć DEXy nadrabiają dystans |
| Bramka fiat | CEX | z reguły niedostępna na DEX |
| Obsługa klienta | CEX | możliwość kontaktu z działem klienta |
| Koszty gazu | CEX | brak opłat za gaz na platformie |
| Kompleksowa oferta | CEX | giełdy skupiają mnóstwo różnych usług pod jednym dachem |
| Ryzyko smartkontraktu | DEX | włam na DEX jest możliwy, ale mniej dotknie jego klientów |
| Kontrola nad środkami | DEX | wszystko we własnym portfelu i pod kontrolą |
| Opłaty za transakcje | DEX | niższe opłaty, często mniejszy spread |
| Prywatność | DEX | pełna anonimowość |
| Ilość tokenów | DEX | dużo większy wybór, z reguły wcześniej dostępne |
| Ryzyko upadku platformy | DEX | utrata środków na DEX tylko, jeśli jesteśmy dostawcą płynności |
| Ryzyko prawne | DEX | nadzór dużo bardziej kontroluje CeFi |
TOP 5 najlepszych zdecentralizowanych giełd
Na rynku jest sporo DEXów, przy czym wiele z nich jest najlepszych w jakimś konkretnym zastosowaniu. Trudno określić, który jest generalnie najlepszy, podzielmy więc nasz ranking na kilka kategorii.
Uniswap (AMM): najbardziej popularny
Uniswap to największa zdecentralizowana giełda na świecie. Obsługuje zarówno blockchain Ethereum, jak i Arbitrum, Polygon czy BNB Chain. Jego popularność zapewnia wystarczającą płynność dla większości transakcji. Uważany jest za platformę przyjazną dla użytkownika.
PancakeSwap (AMM): król BNB Chain
Numer jeden na łańcuchu Binance, oprócz tego obsługuje Ethereum i Aptos. Największy rywal Uniswap, zwłaszcza zanim ten wprowadził obsługę szybkich i tanich Layer 2. Duża płynność, prosty interfejs, niskie opłaty.
Curve (AMM): najlepszy dla stablecoinów
Specjalizuje się w wymianie stablecoinów z bardzo małym poślizgiem cenowym, minimalizuje też nietrwałe straty (impermanet loss). Uważana za jedną z najbezpieczniejszych giełd krypto. Pozwala na dochód pasywny z zapewniania płynności przy minimalnym ryzyku.
1 Inch (agregator): świetne ceny i obsługa fiat
Monitoruje wiele DEXów, by zapewnić użytkownikom najlepsze ceny i niskie opłaty. Obsługuje kilkanaście łańcuchów, w tym Ethereum, Arbitrum, Polygon czy BNB Chain. Unikalna dla DEX funkcja: pozwala na zakupy kartą kredytową za pośrednictwem Moonpay.
dYdX (orderbook): rynek dla pochodnych
Zdecentralizowana giełda, specjalizująca się w obsłudze derywatów krypto. Uważana jest za jedną z najlepszych platform handlu futures w sieci. Zapewnia funkcjonalność CEXów w środowisku zdecentralizowanym. Pewną słabością jest skromna ilość obsługiwanych aktywów.
Oczywiście, te giełdy nie wyczerpują listy ciekawych projektów. Warto się także zapoznać z ofertą wielu innych, jak Sushi, Dodo, TraderJoe czy opisywane niedawno WOOFi.
Jeśli jesteś zainteresowany również listą najlepszych platform CEX, przeczytaj nasz kompletny, zaktualizowany ranking.
Czy warto korzystać z DEXów?
A więc: DEX czy CEX? Zależy czego szukamy. Jeśli jesteśmy początkującym użytkownikiem, niebyt obeznanym z krypto i poszukującym wygodnych rozwiązań, oferta CEX może nam bardziej odpowiadać. Łatwiejsza obsługa, wszystko pod ręką, nie trzeba martwić się o koszty gazu czy klucz prywatny.
Jeśli jednak po doświadczeniach z FTX mniej ufamy instytucjom scentralizowanym, DEXy mogą się nam spodobać. Zdecentralizowane giełdy oferują niezależność, swobodę wyboru i prywatność naszych poczynań. Z nawiązką rekompensuje to pewne niewygody tych protokołów.
Chociaż scentralizowane giełdy wciąż odpowiadają za większość obrotu, sektor DeFi rozwija się szybko. Platformy stają się przyjazne dla użytkownika i oferują coraz więcej funkcji. Owszem, zdarzają się scamy i ataki hakerów, jednak potencjał rozwoju zdecentralizowanych giełd wydaje się znacznie większy niż CeFi.
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Co oznacza DEX w krypto?
DEX to zdecentralizowana giełda kryptowalut, pozwalająca wymieniać je bezpośrednio i anonimowo pomiędzy użytkownikami.
Co oznacza, że giełda jest zdecentralizowana?
Oznacza to, że nie ma centralnego organu, który nadzoruje przeprowadzanie transakcji. Jeśli dwaj użytkownicy godzą się na warunki wymiany, nikt nie może jej zablokować ani jej nie śledzi.
Które giełdy są zdecentralizowane?
Jest ich sporo. Najpopularniejsze to Uniswap, Sushiswap, Pancake Swap, Curve czy Dodo. Popularne są także zdecentralizowane giełdy pochodnych (dYdX, GMX) oraz agregatory DEXów (1inch, ParaSwap)
Kto pośredniczy w transakcjach na zdecentralizowanej giełdzie?
Nikt. Transakcja wymaga jedynie platformy, udostępniającej smartkontrakty (programy) łączących strony transakcji.
Czy DEXy są bezpieczne?
Z reguły tak. Nie ma ryzyka, że upadek platformy spowoduje utratę naszych środków. Z drugiej strony jednak, możemy nieostrożnie kupić bezwartościowe tokeny lub ponieść straty, jeśli jesteśmy dostawcą płynności.
Czy Binance jest zdecentralizowany?
Giełda Binance jest scentralizowana. Obok niej funkcjonuje także zdecentralizowany Binance DEX, nie cieszy się on jednak popularnością.
Powiązane wpisy:
SushiSwap: platforma wymiany tokenów (DEX). Jak to działa? 
Uniswap (UNI). Jak działa i co planuje największy DEX świata 
Czym jest Aevo (AEVO)? Nowe możliwości na styku DEX i CEX 
dApps: czym są zdecentralizowane aplikacje? 
Shortowanie kryptowalut – czyli jak zarabiać na spadkach 
Lending kryptowalut, czyli pasywne dochody z krypto 
Opinie i analiza giełdy Coinbase, największej giełdy krypto w USA 
Wszystko o CBDC, czyli cyfrowej walucie banku centralnego 
Double spending w krypto, czyli podwójne wydatkowanie 
GameFi, czyli połączenie gier z finansami
